Jak wyznaczyć kierunki świata bez kompasu?

W dobie nawigacji GPS i wszechobecnego internetu ludzie przestali zwracać uwagę na samodzielne wyznaczanie kierunków świata bez użycia kompasu czy innych elektronicznych urządzeń. Poza pasjonatami, którzy uwielbiają dziką przyrodę, mało kto wie jak w ogóle używać kompasu, a co dopiero orientować go z mapą. Dlatego w poniżej przedstawię najpopularniejsze metody wyznaczania północy, tudzież innych kierunków bez użycia żadnych technologicznych ułatwień.

Północ - południe i gwiazdy.

Jest to chyba jedna z najbardziej znanych metod. Większość ludzi zapytanych o to jak wyznaczać kierunki świata bez używania kompasu wymieni właśnie gwiazdy. Nic w tym dziwnego. W końcu jest to chyba najstarszy sposób na ustalanie kierunku marszu. Ktoś mógłby zapytać w jaki sposób można wyznaczyć stały kierunek marszu za pomocą gwiazd skoro cały czas zmieniają one położenie na niebie? Owszem, jeżeli ktoś wybierze sobie dowolną gwiazdę czy będzie kierował się księżycem nie ma szans zachowania kierunku marszu. Jest to spowodowane ruchem ziemi wokół własnej osi i właśnie linia osi ziemi jest odpowiedzią na to pytanie. Gwiazda polarna (półkula północna) i gwiazdozbiór Krzyż Południa (półkula południowa) Leżą najbliżej osi obrotu kuli ziemskiej dzięki czemu prawie nie zmieniają położenia, a przynajmniej nie w stopniu znaczącym dla ustalania odpowiedniego kierunku marszu.

Najbardziej widoczną konstelacją nad naszym Polskim niebem jest Wielki Wóz (Duża Niedźwiedzica). Odnajdując ten gwiazdozbiór wystarczy przeprowadzić linie prostą przez 2 skrajne gwiazdy z prawej strony Wielkiego Wozu (tak jak na obrazku), a następnie odległość powstałą między pierwszą a drugą gwiazdą przenosimy pięciokrotnie na naszą prostą i gotowe. Jest to podręcznikowy sposób na wyznaczanie północy. Osobiście uważam, że gwiazda polarna nie jest dokładnie na linii lecz trochę po prawej ale to nie ma większego znaczenia

Poz względem dokładności jest to jedna z lepszych metod. Ma jednak swoje wady. Wystarczy lekkie zachmurzenie, a szanse na odczytanie kierunku marszu drastycznie maleją.

Wykorzystywanie własnego cienia lub kija (Gnomon) do wyznaczenia północy.

Równie popularną metodą jak obserwacja gwiazd jest wyznaczanie kierunku za pomocną cienia. W tym celu wystarczy w południe wbić kij w ziemie lub samemu stanąć plecami do słońca, a cień padający na ziemie wskaże nam północ.

Oczywiście wadą tej metody jest czas gdyż nie tylko o 12 będziemy mieli potrzebę wyznaczenia kierunku. W innych godzinach lepiej jest posłużyć się do tego celu zegarkiem (opis tej metody znajduje się w dalszej części)

Wyznaczanie kierunków przy pomocy Zegarka.

Bardzo dużo osób wciąż nosi zegarki jednak mało kto wie, że mogą pomóc nie tylko w określaniu czasu ale również kierunków świata. Oczywiście mowa wyłącznie o zegarkach analogowych (wskazówkowych).

W tym celu wystarczy ustawić się tak aby mała wskazówka była skierowana w stronę słońca. Wówczas kont zawarty między małą wskazówką a godziną 12 (zawsze z prawej strony) dzielimy na połowę i oto mamy kierunek (w zależności od godziny) północny między godzinami 24 i 12 oraz południowy między 12, a 24.

Jest to dość dokładna metoda w słoneczny dzień. Podobnie jak w przypadku gwiazd o wiele gorzej jest w pochmurne dni, chociaż w tym wypadku jest szansa na ustalenie chociaż orientacyjnego kierunku sugerując się cieniem.

Samotnie stojące drzewo.

Wszystkim dobrze wiadomo, że drzewom niezbędne do życia jest światło słoneczne. Między innymi dlatego rosną tak majestatycznie wielkie. Ten fakt można bardzo łatwo wykorzystać do określenia kierunku. Biorąc to na chłopski rozum: najwięcej słońca jest w południe i wówczas z tego kierunku jest najwięcej światła. Dlatego drzewa w naturalny sposób są bardziej rozwinięte właśnie po stronie południowej. Ciężko to dostrzec w środku lasu, ale w przypadku wolno stojących drzew niemal zawsze się to sprawdza. Wystarczy pamiętać, że jeżeli jest w pobliżu samotne drzewo i jego gałęzie są ewidentnie bardziej rozłożyste po jakiejś stronie to to jest właśnie kierunek południowy.

Pnie ściętych drzew i gęstość słoi.

W lesie często można spotkać pnie po ściętych drzewach. Je także można wykorzystać do wyznaczenia kierunków świata. Analogicznie do samotnie stojącego drzewa tutaj również kierujemy się tym, że drzewo rozrasta się bardziej po południowej stronie. Dlatego słoje na przeciętnym pniu są o wiele rzadsze po stronie południowej niż po północnej.

Mech na drzewach i kamieniach.

Jest to również jedna z częściej pamiętanych metod mimo że jej skuteczność pozostawia wiele do życzenia. Mech na drzewach i kamieniach rośnie z reguły po północnej stronie. Bardzo często w gęstych lasach ta metoda jest myląca.

Położenie i przechylenie Mrowiska.

W przypadku naturalnie powstałych mrowisk (bez ingerencji człowieka) są one umieszczone po południowej stronie pnia oraz ich północna strona jest bardziej spadzista. Tutaj tak samo jak w przypadku mchu nie zawsze się to sprawdza. Dlatego odradzam kierowanie się wyłącznie tą metodą.

Rów porośnięty trawą.

Rowy i doły porośnięte trawą również mogą wskazać przybliżony kierunek. Tak jak w przypadku samotnie stojącego drzewa i słojów trawa również potrzebuje do życia słońca więc na północnym stoku, który jest mniej zasłonięty przez cień, trawa jest bardziej rozwinięta.

Stare kościoły czyli wierzenia ludu.

Napotykając stary kościół warto zwrócić uwagę w którą stronę jest skierowany ołtarz ponieważ w większości przypadków był on skierowany na wschód. To podaje raczej jako ciekawostkę. W końcu żeby trafić na kościół w środku lasu trzeba mieć naprawdę szczęście.

Dziuple ptaków oraz lecące klucze.

Ptaki z reguły wejście do swoich legowisk mają po stronie wschodniej. To zgadza się dość często. Natomiast jeżeli chodzi o lecące klucze ptaków już rzadziej. Z reguły Wiosną lecą na północ, a jesienią na południe. Należy jednak pamiętać, że ptaki równie dobrze mogą akurat przenosić się na inne legowisko, a wówczas kierunek może być dowolny.

Kolor kory brzozowej.

Z powodu negatywnego wpływu światła słonecznego na kolor kory brzozowej jest ona bardziej wypłowiała po południowej stronie drzewa.

Słonecznik nie tylko jest smaczny.

Mimo, że rzadko można spotkać dzikie słoneczniki to należy pamiętać, że ich kwiatostany zawsze są skierowane na południe.